یک ناکارآمدی دیگر در پرونده دولت رئیسی/ نمره مردودی به واردات خودرو

روزنامه دنیای اقتصاد نوشت:هشتم اسفند 1400 بود که رئیس‌جمهور در قالب فرمان هشت‌ماده‌ای خودرویی خود، دستور آزادسازی واردات را نیز صادر کرد. هشت فرمان ابراهیم رئیسی مسائل مختلف بخش خودرو، از تولید گرفته تا خصوصی‌سازی، را به همراه داشت، اما شاید جذاب‌ترین بند آن برای افکار عمومی، به موضوع واردات خودرو مربوط می‌شد. رئیس‌جمهور در این بند از فرمان هشت‌ماده‌ای دستور داد به منظور افزایش رقابت‌پذیری و رفع شائبه انحصار و همچنین متناسب‌سازی قیمت خودرو و جبران کمبود تولید، موانع قانونی و اجرایی واردات خودرو ظرف حداکثر سه ماه رفع شود.

پس از صدور فرمان آزادسازی واردات خودرو، وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد اقدامات لازم را برای ازسرگیری واردات خودرو پس از چهار سال ممنوعیت انجام خواهد داد. همچنین تقریبا سه ماه بعد، شورای هماهنگی اقتصادی سران قوا ممنوعیت واردات خودرو را تمدید نکرد تا ورود خودرو به کشور رسما آزاد شود. بااین‌حال، وزارت صمت تقریبا شش ماه پس از صدور فرمان رئیس‌جمهور مبنی بر آزادسازی واردات خودرو و سه ماه بعد از حکم «شورا»، نسبت به تدوین و ابلاغ آیین‌نامه مربوطه اقدام کرد.

به عنوان مثال، وزارت صمت در دوران رضا فاطمی‌امین وعده داد که تا پایان سال 1401 نزدیک به 100هزار دستگاه و تا انتهای بهار 1402 نیز حدود 100هزار دستگاه خودروی دیگر وارد کشور خواهد شد. وعده واردات 200هزار دستگاه خودرو آن هم ظرف 10ماه (حدفاصل ابلاغ آیین‌نامه در ابتدای شهریور 1401 تا انتهای خرداد 1402)، در حالی بود که رکورد سالانه ورود خودرو به کشور کمی بیش از 100هزار دستگاه و در مقطع زمانی بدون تحریم (دوران برجام) ثبت شد. از همین رو این ابهام و پرسش وجود داشت که چگونه قرار است در شرایط تحریم (سختی نقل‌وانتقال پول، احتیاط شرکت‌های خارجی برای معامله با ایران، کمبود ارز و البته مخالفت‌های پنهان با واردات) 200هزار دستگاه خودرو ظرف تنها 10ماه وارد کشور شود؟

سیاستگذار البته وعده‌های بزرگ دیگری درباره آینده واردات خودرو داد، از جمله عرضه خودروی خارجی اقتصادی، اختصاص یک‌میلیارد یورو ارز به واردات و تنظیم بازار (به واسطه عرضه وارداتی‌ها). تاکید سیاستگذار بر این بود که بخش اعظم واردات خودرو به مدل‌های اقتصادی – زیر 10هزار دلار – اختصاص پیدا کند تا خودروهای خارجی فقط نصیب دهک‌های بالایی جامعه نشود. هرچه زمان می‌گذشت، تردید درباره وعده‌های سیاستگذار درباره واردات خودرو بیشتر و بیشتر می‌شد، چه آنکه روند ورود خودرو به کشور هرگز با قول‌وقرارها همخوانی نداشت. در این میان، سیاستگذار موضوع واردات خودروی کارکرده را نیز مطرح کرد، هرچند تا به امروز به سرانجام نرسیده و حتی آیین‌نامه آن نیز ابلاغ نشده است.

واردات لاک‌پشتی

تقریبا چهار ماه پس از ابلاغ آیین‌نامه واردات خودرو، نخستین محموله وارد گمرکات کشور شد، محموله‌ای که نه تعداد خودروهای آن و نه قیمت، هیچ کدام با وعده‌ووعیدهای سیاستگذار همخوانی نداشت. طبق برنامه‌ریزی وزارت صمت، قرار بود تا پایان سال 1401 حدود 100هزار دستگاه خودرو وارد کشور شود، اما آمار گمرک نشان می‌دهد در سال گذشته زیر 500دستگاه خودرو وارد شده است. بنابراین با فرض همین حدودا 500دستگاه، کمتر از یک‌صدم آنچه سیاستگذار وعده داده بود، در سال گذشته وارد کشور شد. اگر وضع فعلی را نیز ملاک قرار دهیم، واردات خودرو به کشور تا پایان بهمن امسال همچنان روندی لاک‌پشتی داشته و این موضوع نشان می‌دهد موانع زیادی بر سر راه واردات قرار دارد. گفته می‌شود درحال‌حاضر اصلی‌ترین مانع واردات خودرو به کشور کمبود ارز است، موضوعی که از همان ابتدای آزادسازی واردات خودرو نیز با توجه به تحریم کشور و وجود چالش ارزی، قابل پیش‌بینی بود.

هدف سیاستگذار از واردات خودرو، تنظیم بازار بود، بااین‌حال ورود لاک‌پشتی خودروها نمی‌تواند این برنامه را محقق کند (حداقل تا به امروز که این موضوع رخ نداده است). از همین رو واردات خودرو نه‌تنها تا به امروز کمک خاصی به تنظیم بازار نکرده، بلکه در حال حاضر رانتی عظیم در بازار خودروهای خارجی کشور شکل گرفته و حواله‌فروشی نیز رواج پیدا کرده است. در گزارشی که همین چند روز پیش در این صفحه به چاپ رسید، عنوان شد قیمت حواله برخی خودروهای خارجی به بالای پنج‌میلیارد تومان رسیده است.

تحقق پنج‌درصد برنامه واردات

بنابر آخرین آمار اعلامی از سوی گمرک، تا پایان بهمن امسال کمتر از 9هزار دستگاه خودرو به صورت قطعی به کشور آمده و از گمرکات ترخیص شده است. اگر این عدد را به‌اصطلاح گرد کنیم و 9هزار دستگاه در نظر بگیریم، تا به امروز حدود پنج‌درصد از وعده اولیه سیاستگذار (واردات 200هزار دستگاهی خودرو) محقق شده است. بنابراین در دوسالگی آزادی واردات خودرو، این پروژه 95درصد از برنامه عقب است. مقایسه روزانه، هفتگی و ماهانه واردات خودرو طبق آنچه در برنامه‌ریزی سیاست‌گذار آمده بود، با آنچه در واقعیت اتفاق افتاد، نشان‌دهنده ناهمخوانی شدید بین وعده‌ها و واقعیت‌هاست. برای این محاسبات، چهار مبدا زمانی مختلف را در نظر گرفته‌ایم که شامل صدور فرمان آزادسازی واردات خودرو، مصوبه شورای هماهنگی اقتصادی سران قوا، ابلاغ آیین‌نامه واردات و ورود اولین محموله خودروهای خارجی به کشور می‌شود.

با ملاک قرار دادن صدور فرمان آزادسازی واردات خودرو، بازه زمانی تقریبا 730روزه به دست می‌آید و با لحاظ کردن مقطع زمانی مصوبه شورای هماهنگی اقتصادی سران قوا مبنی بر عدم تمدید ممنوعیت واردات خودرو (اوایل خرداد 1401) با بازه زمانی 630روزه مواجه هستیم. همچنین اگر مبدا محاسبات را زمان ابلاغ آیین‌نامه (اوایل شهریور 1401) یا ورود اولین محوله واردات (اواخر آذر 1401) در نظر بگیریم، به‌ترتیب بازه‌های زمانی 540روزه و 420روزه به دست می‌آید.

با تقسیم تعداد خودروهای واردشده به کشور تا پایان بهمن امسال (تقریبا دوسالگی صدور فرمان آزادسازی واردات خودرو) مشخص می‌شود در هر روز، هفته و ماه هر یک این بازه‌های زمانی، چه تعداد خودرو وارد کشور شده است.بر این اساس و با ملاک قرار دادن صدور فرمان آزادسازی واردات خودرو توسط رئیس‌جمهور در هشتم اسفند 1400، روزی حدودا 12دستگاه، هفته‌ای تقریبا 86دستگاه و ماهی نزدیک به 370دستگاه خودرو وارد کشور شده است.